
Tiyatro, insanlık tarihinin büyük bir kısmına refakat eden oldukça köklü bir geçmişe sahip olan insani bir uğraşıdır. Tarihsel süreç içerisinde toplumların gelişmişlik seviyesinin belirlenmesinden toplumun ileriye doğru bir adım atabilmesi adına gücün eleştirilmesi gibi çok kritik işlevleri bulunmaktadır. Bu kapsamda tiyatro terimleri de aynı tarihsel süreç içerisinde geniş bir yelpaze kazanmış ve bu üstün sanatsal faaliyete yönelik bir terminolojiyi ortaya çıkarmıştır.
Tiyatro Terimleri
Ana Başlıklar;
Tiyatro terimleri sözlüğü adı verilen sözlükler aracılığıyla sadece tiyatro yapma konusunda eylemde bulunan oyuncuların değil aynı zamanda izleyicilerin ve tiyatro severlerin de bu terminolojiye hakim olması sağlanmıştır. Bu sözlükler çoğunlukla tiyatroda kullanılan tüm terimleri içeriği gibi aynı zamanda tiyatronun bileşenleri hakkında da fikir sahibi olunmasını sağlamaktadır.
Tiyatro terimleri edebiyat kapsamında da önemli bir yere sahiptir. Özellikle tiyatronun yazınsal eserlerinin edebi değerleri, tarihin her döneminde edebiyatın nasıl bir güzergah belirleyeceği ve nasıl şekilleneceği gibi durumlarda oldukça belirleyici bir role sahip olmuştur. Bu bağlamda Tiyatro terimleri ve anlamları tarih sahnesi içerisinde sahip oldukları önem nedeniyle düşünüldüğünden daha kritik bir işleve sahiptir.
Çünkü tiyatro terimleri ve anlamları insanın dünyayı, insanı, tabiatı, şeyleri ve eşyaları anlama konusunda ufuk açıcı bir niteliğe sahiptir. Bu nitelik herhangi bir olay, durum ya da olgu karşısında insanın nasıl bir tepki vereceğine yönelik önemli veri sunar.
Tiyatro Terimleri Sözlüğü
Tiyatro terimleri sözlüğü günümüzde tiyatrolarda ve tiyatroyu anlatırken kullanılan tüm terminolojiyi içermektedir. Hiçbir boşluk olmadan oluşturulan bu içerikler ile tiyatro terminolojisi hakkında fikir sahibi olmak isteyen herkesin kavramlar üzerinden insanı insana anlatma sanatı olan tiyatroyu anlaması ve anladıklarını tiyatro düzleminde anlamlandırması mümkündür.
Tiyatro Terimleri ve Anlamları
Tiyatronun tüm bileşenleri kapsamında birbirinden ayrılarak kategorize edilen tiyatro terimleri ve anlamları gelen olarak şu şekildedir:
Tiyatronun Kendisine Yönelik Tiyatro Terimleri
Tiyatro terimleri kısaca farklı başlıklar altında tanımlanmalıdır. Doğru bir kategorizasyon tiyatro konusunda anlaşılmak istenen her şeyin en efektif şekilde elde edilebilmesini sağlar. Bu bağlamda tiyatronun kendisine yönelik tiyatro terimleri şu şekilde sıralanabilir:
Skeç
Oyuncu ve karakter sayısı bakımından daha az mizahi ve basit içeriğe sahip olan oyunlar
Senaryo
Oynanacak tiyatro oyunun yazılı metnin ve kurgusunun bulunduğu içerik
Temaşa
Tiyatro oyunun bir diğer ismidir veya piyes olarak da anılmaktadır.
Temsil
Senaryo aracılığıyla inşa edilen metinlerin tiyatro sahnesinde oynanması
Revü
Tiyatro oyunlarından önce gösterimi yapılan ve büyük oranda dans ve büyük oranda müzik ile dans içeren küçük oyun
Rejisör
Tiyatro oyunu kapsamında senaryoda bulunan karakterlere rolleri dağıtan ve oyunun genel düzenlenmesi ile sorumlu olan kişi
Reji
Reji bir ya da birden fazla kişiden oluşabildiği gibi temel görevi oyunun yönetilmesidir.
Muhavere
Tiyatro oyunu içerisinde olan oyuncuların oyun kapsamında yaptıkları konuşmalar bütünü
Mizansen
Senaryosu yazılmış tiyatro oyunun sahneye konulması
Kurgu
Birçok farklı şekilde yapılabilen kurgu özel parçaların veya şeylerin bir araya getirilmesi anlıma gelmektedir.
Fasıl
Tiyatro oyunlarında bölüm ya da perde adı verilen her bir parçanın bir diğer ismidir.
Tiyatro Yapma Biçimine Göre Tiyatro Terimleri
Tiyatro terimleri kısaca tiyatronun nasıl yapıldığına cevap verme özelliğine de sahiptir. Bu özelliği ile kelimeler aracılığıyla tiyatronun nasıl bir uğraşı olduğu hakkında fikir sahibi olunması mümkündür. Tiyatro yapma biçimine göre tiyatro terimleri genel hatlarıyla şu şekildedir:
Kabare
Çoğunlukla politik ve toplumsal güncel olaylara yönelik alt metni olan ve eleştirel niteliği bulunan oyunlar bütünü veya bu oyunların sahnelenmesi durumu
Tuluat
Kısmi olarak doğaçlama ile aynı anlama gelen “Tuluat”, herhangi bir yazılı metin olmadan oynanan tiyatro oyunları anlamına gelmektedir.
Vodvil
Yoğun bir güldürünün olmadığı çoğunlukla eğlenceli konuların içeriğini oluşturduğu hareketli bir yapıya sahip tiyatro oyunu
Orta Oyunu
Köklü bir geçmişe sahip olan ve tiyatronun fiziki gereklilikleri olmadan halk arasında dekor ve sahne gibi unsurlar olmadan oynan oyun
Komedya
Özellikle insanların ya da toplumların gülünecek özelliklerinin merkeze alındığı tiyatro biçimi
Fars
Basit içeriğe sahip örgü ya da örgülerden oluşan, hareketli komedi oyunu
Dram
Yaşam içerisinde acı ve komik olayların harman içerisinde izleyicilere sunulduğu tiyatro oyunu
Tragedya
Antik Yunan döneminde ortaya çıkmış ve tiyatronun ekseriyetini belirlemiş insani duyguların -büyük oranda acı ve korku- ön plana çıktığı tiyatro oyunu
Bale
Dans ya da benzeri eylemler ile tiyatro konusunu oluşturan içeriğin anlatıldığı sözsüz ve müzikli oyun
Tiyatroda Eyleme Dayalı Terimler
Tiyatro nedir? merak edenler için; tiyatro, en genel anlamıyla insanı insana anlatma sanatıdır ve bu sanatın en önemli ögeleri ise tiyatro sahnesinde gerçekleştirilen eylemlerdir. Tiyatroda eyleme dayalı terimler şu şekildedir:
Dramatize Etmek
Edebi mahiyete sahip bir tiyatro eserini televizyon veya diğer unsurlarda sahnelemek
Monolog
Tiyatro oyunlarında oyuncunun tek başına yapmış olduğu konuşma
Dublaj
Tiyatro oyunun sergilendiği topluluğun ana dili dışında yazılmış olması durumlarında, eserin tercüme edilmesi işlemi
Doğaçlama
Tiyatro oyunlarında oyuncuların spontene şekilde gerçekleştirdiği konuşmalar ve roller
Tiyatroda Rollere Yönelik Terimler
Tiyatro terimleri ve anlamları kapsamında tiyatro oyunlarında oyuncuların rollerine ilişkin terimleri şu şekildedir:
Pandomim
Herhangi bir söz ya da tiradın olmadığı tamamen jest, mimik ve hareketlere dayalı tiyatro oyunu
Melodram
Sıra dışı bir gerilime sahip olan ve yüksek oranda hüzün, korku ve duygusallığın bulunduğu tiyatro oyunu
Opera
Müziğin merkezde olduğu ve yüksek sesle söylenen şarkıların bulunduğu tiyatro oyunu
Kondülit
Tiyatro oyunlarında henüz sahneye gelmemiş oyuncunun rol sırasının geldiğini hatırlatmakla yükümlü tiyatro görevlisi
Epizot
Çoğunlukla Yunan Tragedyalarında sahnelenen oyunun öğelerinin yansıtıldığı bölümlere verilen isim
Oyunculara Yönelik Tiyatro Terimleri
Tiyatronun eyleme dayalı bir sanat haline dönüşmesini sağlayan ve yazınsal bir sanat ürünü olmaktan eyleme dayalı bir sanatsal faaliyet olmasına neden olan oyunculara yönelik tiyatro terimleri ise şu şekildedir:
Aktris
Kadın tiyatro oyuncusu
Aktör
Erkek tiyatro oyuncusu
Tirat
Tiyatro oyunları içerisinde oyuncuların diğer oyuncuların hiçbir müdahalesi olmadan uzun süreli olarak gerçekleştirdikleri konuşmalar
Rol
Yazınsal tiyatro eserinde bulunan karakterlerin, tiyatro oyuncuları aracılığıyla sahnede canlandırılması
Suflör
Bazı durumlarda tiyatro oyuncularının oyun sözlerini unutması veya zorunlulukla bu durumu gerekli olduğu hallerde oyunculara sözleri anımsatan görevli
Dublör
Tiyatro oyunlarında asil oyuncu yerine oynamak adına yedek olarak bekleyen oyuncu
Replik
Tiyatro oyunu içerisinde oyuncuların birbirlerine söyledikleri her bir söz
Diyalog
İki veya daha fazla sayıdan oluşan oyuncuların sahnede yaptıkları karşılıklı konuşmalar bütünü
Operet
Büyük oranda eğlence içeren konular, durumlar, olaylay veya olgular üzerine yazılmış olan tiyatro oyunu
Jest
Tiyatro oyunlarında oyuncuların el, ayak ve kol ile yapmış oldukları hareketler bütünü
Figuran
Çoğunlukla tiyatro oyunun ana ekibinde bulunmayan ve hiç ya da az konuşan, sahneyi doldurmakla görevli görüntü amaçlı kullanılan tiyatro oyuncusu
Mimik
Tiyatro oyuncularının oyun esnasında yüz bölgesi ile yapmış oldukları hareketler. Çoğunlukla kaş, göz ve ağız hareketlerinden oluşur.
Meddah
Tiyatro oyunlarında hareketler ve taklitler aracılığıyla hikaye anlatan oyuncu
Koro
Kadın ya da erkek fark etmeksizin kalabalık bir niteliğe sahip olan şarkıcılar grubu
Dekorlar ve Eşyaları İçeren Tiyatro Terimleri
Tiyatronun vazgeçilmez unsurlarından biri de şüphesiz büyük oranda dekorlardan oluşan fiziki nesnelerdir. Oyuncuları veya sahneyi kapsayan bu fiziki dokunuşlar, tiyatro metni ile uyumlu şekilde düşünülerek yer verilen özel nesneler bütünüdür. Pek çok tiyatro oyununda özel olarak anlamlar içeren dekorlar, aynı zamanda eserin daha canlı ve güçlü bir şekilde izleyiciye geçirilebilmesine de doğrudan katkı sağlamaktadır. Tiyatro terimleri ve anlamları kapsamında tiyatronun fiziki alanını kapsayan terimler şu şekildedir:
Sahne
Tiyatro oyununun sergilendiği alan
Kulis
Oyuncuların beklediği alan. Tiyatro sahnesinin bir bölümü
Perde
Fiziki olarak karşılığı bulunan tiyatro oyunlarında sahneyi kapatan eşya. Tiyatro oyunlarının her bir bölümüne verilen isim
Dekor
Yazınsal tiyatro oyunlarının sahnelenebilmesi için gerekli olan tüm eşyalara verilen genel isim
Kostüm
Tiyatro oyunlarında oyuncuların gerçekleştirecekleri rolleri ve karakterler gereğince giymek durumunda oldukları kıyafetler
Makyaj
Oyun için gerekli olan ve rol gereğince oyunculara uygulanması gereken saç, yüz ya da vücut üzerinde gerçekleşen değişiklik işlemlerinin bütünü
Kanto
Tiyatro oyunlarında asıl oyunun sahnelenmesinden önce büyük oranda kadınlardan oluşan grupların şarkılar eşliğinde dans ettikleri alan
Fuaye Tiyatroların her bir perdesinde tiyatro oyuncularının ve izleyicilerin dinlenebilmeleri için ayrılmış özel dinlenme böl
Tanzimat Dönemi Tiyatro Kısaca